تحلیل و اولویت بندی عوامل ایجاد اثر شلاقی در زنجیره تأمین-مطالعه موردی: زنجیره تأمین صنعت لبنی

یکی از مسائل بسیار مهم و پویا در زنجیره تأمین، پدیده ای است که به عنوان «اثر شلاقی» از آن یاد می شود و به این معنی است که تغییرات کوچکی که در تقاضای محصول که از طرف مصرف کننده، در سطوح پایین دستی زنجیره تأمین ایجاد می شود به نوسانات بزرگ و بزرگتری در تقاضا، طی مسیر در سطوح بالادستی زنجیره تبدیل می شود. در این تحقیق، ابتدا با مروری جامع بر ادبیات موضوع، عوامل ایجاد اثر شلاقی در زنجیره تأمین، شناسایی شده است. سپس با ترکیبی از دسته بندی های موجود در ادبیات موضوع، یک دسته بندی جدید برای این عوامل ارائه شده است. در ادامه این تحقیق، محصولات پایلوت برای مطالعه اثر شلاقی انتخاب شده است سپس موضوعیت عوامل شناسایی شده در زنجیره تأمین این محصولات، بررسی شده و با جمع آوری داده ها، وجود اثرشلاقی در زنجیره تأمین به صورت کمّی، اثبات شده است که در این مرحله، از تعاریف و روش-های مختلف کمّی سازی بر اساس روش های گوناگون جمع آوری داده ها استفاده شده است. در ادامه این تحقیق، مدل مفهومی شبیه سازی از زنجیره تأمین مورد نظر برای تحلیل و اولویت بندی عوامل ایجاد اثر شلاقی ارائه شده است که این مدل یک حلقه ارتباطی بین شاخص اثرشلاقی و عوامل ایجاد آن می باشد. اجزای این مدل عبارتند از: سطوح مختلف زنجیره تأمین، سیاست ها، قواعد، جریان مواد و اطلاعات حاکم بر سطوح مختلف زنجیره تأمین و متغیرهای عملیاتی معرّف عوامل تأثیرگذار بر اثر شلاقی. بنابراین برنامه کامپیوتری متناظر با مدل بدست آمده با استفاده از کدنویسی در محیط نرم افزار matlab نوشته شده است. پس از بازبینی و اشکال زدائی آن، اعتبارسنجی مدل با استفاده از داده های واقعی موجود و انجام آزمون های فرض آماری، صورت گرفته-است. پس از اثبات اعتبار مدل، تحلیل حساسیت اثرشلاقی نسبت به متغیرهای معرّف عوامل تأثیرگذار بر آن، انجام شده است. نتایج تحلیل حساسیت، میزان و چگونگی تأثیر متغیرهای عملیاتی را بر روی اثرشلاقی نشان می دهد. در ادامه این تحقیق برای بررسی اثر توأم متغیرهای تأثیرگذار با درنظرگرفتن اثرات متقابل آنها، از طراحی آزمایشات (doe) استفاده شده است که با استفاده از طرح عاملی کسری، این آزمایشات، طراحی شده است. سپس برنامه کامپیوتری این آزمایشات با کدنویسی مجدد، نوشته و اجرا شده است و در نهایت با تحلیل آماری نتایج حاصل از اجرای آزمایشات، عوامل ایجاد اثر شلاقی در زنجیره تأمین موردمطالعه، اولویت بندی شده است. نتایج این اولویت بندی نشان می دهد عواملی نظیر « به روز رسانی پیش بینی تقاضا» و « دسته ای کردن سفارشات» به ترتیب بالاترین سهم در ایجاد اثر شلاقی در زنجیره تأمین موردنظر دارند. در انتهای این تحقیق، سناریویی در راستای کاهش اثر شلاقی زنجیره تأمین، پیشنهاد شده است که با نوشتن و اجرای برنامه کامپیوتری این سناریو، میزان کاهش حاصل شده از اعمال این سناریو، پیش بینی شده است. همچنین با توجه به نتایج به دست آمده از تحلیل حساسیت اثر شلاقی نسبت به عوامل ایجاد آن و اولویت بندی آنها، راهکارهایی عملی برای کاهش اثرشلاقی در زنجیره تأمین موردمطالعه، پیشنهاد شده است